AI Tarayıcıyı Yeniden Şekillendiriyor: Üçüncü Tarayıcı Savaşının Öncüsü

Üçüncü tarayıcı savaşı sessizce başlıyor. Tarihe baktığımızda, 1990'ların Netscape'i, Microsoft'un IE'si, ardından açık kaynak ruhu ile Firefox ve Google'ın Chrome'u, tarayıcı rekabetinin platform kontrolü ve teknolojik paradigma değişimlerinin yoğun bir yansıması olduğunu görebiliriz. Chrome, güncelleme hızı ve ekosistem etkileşimi ile lider konumunu elde ederken, Google arama ve tarayıcıdaki "çift tekel" yapısı ile bilgi erişiminin kapalı döngüsünü oluşturdu.

Ancak bugün, bu düzen sarsılmakta. Büyük dil modellerinin (LLM) yükselişi, giderek daha fazla kullanıcının arama sonuç sayfasında "sıfır tıklama" ile görevlerini tamamlamasına neden olmakta, geleneksel web tıklama davranışı azalmakta. Aynı zamanda, Apple'ın Safari'de varsayılan arama motorunu değiştirebileceğine dair söylentiler, Alphabet'in kâr temellerine daha fazla tehdit oluşturmakta ve piyasa "arama otoritesi"ne karşı bir huzursuzluk göstermeye başlamış durumda.

Tarayıcı kendisi de rol yeniden şekillendirmesiyle karşı karşıya. Artık sadece web sayfalarını gösteren bir araç değil, aynı zamanda veri girişi, kullanıcı davranışları, gizlilik kimliği gibi bir dizi yeteneği bir araya getiren bir konteyner. AI Ajansı güçlü olsa da, karmaşık sayfa etkileşimlerini gerçekleştirmek, yerel kimlik verilerini çağırmak ve web sayfası öğelerini kontrol etmek için hâlâ tarayıcının güven sınırlarına ve işlevsel kumanda alanına ihtiyaç vardır. Tarayıcı, insan arayüzünden, Ajansların sistem çağrı platformuna dönüşüyor.

Gerçekten mevcut tarayıcı pazarını kırabilecek olan, başka bir "daha iyi Chrome" değil, yeni bir etkileşim yapısıdır: bilgi sunumu değil, görev çağrısıdır. Gelecekteki tarayıcılar AI Agent'lar için tasarlanmalıdır - sadece okuyabilen değil, aynı zamanda yazabilen ve icra edebilen. Browser Use gibi projeler, sayfa yapısını anlamsal hale getirmeye çalışmakta, görsel arayüzü LLM tarafından çağrılabilir yapılandırılmış metne dönüştürmekte ve sayfadan komutlara haritalama gerçekleştirerek etkileşim maliyetini büyük ölçüde azaltmaktadır.

Piyasa üzerindeki ana akım projeler denemelere başladı: Perplexity, geleneksel arama sonuçlarını yapay zeka ile değiştiren yerel tarayıcı Comet'i inşa ediyor; Brave, gizlilik koruma ile yerel çıkarımını birleştirerek arama ve engelleme işlevlerini LLM ile güçlendiriyor; Donut gibi kripto yerel projeler ise yapay zeka ile zincir üzerindeki varlıkların etkileşimi için yeni bir giriş noktası hedefliyor. Bu projelerin ortak özelliği, tarayıcının çıkış katmanını güzelleştirmek yerine, giriş noktasını yeniden inşa etmeye çalışmalarıdır.

Girişimciler için fırsatlar, girdi, yapı ve aracılık arasındaki üçgen ilişkide gizlidir. Tarayıcı, gelecekteki Agent çağrıları için dünyaya bir arayüz olarak, kimlerin yapılandırılabilir, çağrılabilir ve güvenilir "yetenek blokları" sunabileceğini belirler, bu da yeni nesil platformların bir parçası olma şansını yaratır. SEO'dan AEO'ya (Agent Engine Optimization), sayfa trafiğinden görev zinciri çağrısına kadar, ürün biçimleri ve tasarım düşüncesi yeniden şekilleniyor. Üçüncü tarayıcı savaşı, "girdi" üzerinde gerçekleşiyor, "gösterim" değil; galibi belirleyen, artık kullanıcıların dikkatini çeken değil, Agent'ın güvenini kazanan ve çağrı girişini elde edenlerdir.

Tarayıcıların Gelişim Tarihi

1990'ların başında, internet günlük yaşamın bir parçası haline gelmeden önce, Netscape Navigator ortaya çıktı ve yeni bir kıtanın keşfi gibi, milyonlarca kullanıcıya dijital dünyanın kapısını açtı. Bu tarayıcı ilk olmasa da, gerçekten de kitlesel bir şekilde internet deneyimini şekillendiren ilk üründü. O zamanlar, insanlar grafik arayüz aracılığıyla web sitelerini bu kadar kolay bir şekilde gezebilmenin keyfini çıkardılar, sanki tüm dünya aniden ulaşılabilir hale gelmişti.

Ancak, görkem genellikle kısa ömürlüdür. Microsoft, tarayıcıların önemini hızla fark etti ve Internet Explorer'ı Windows işletim sistemine zorunlu olarak entegre etmeye karar vererek onu varsayılan tarayıcı haline getirdi. Bu strateji "platformun gizli silahı" olarak nitelendirilebilir ve Netscape'in piyasa hakimiyetini doğrudan yok etti. Birçok kullanıcı, IE'yi aktif olarak seçmedi, aksine sistem varsayılan olarak bunu kabul etti. IE, Windows'un dağıtım yeteneği sayesinde hızla sektörün lideri oldu, Netscape ise çöküş yoluna girdi.

Zorluklar içinde, Netscape mühendisleri radikal ve idealist bir yol seçtiler - tarayıcı kaynak kodunu halka açtılar ve açık kaynak topluluğuna bir çağrı yaptılar. Bu karar, sanki teknoloji dünyasında bir "Makedonca feragat" gibiydi; eski çağın sonunu ve yeni güçlerin yükselişini müjdeledi. Bu kod daha sonra Mozilla tarayıcı projesinin temeli haline geldi, başlangıçta Phoenix (anlamı: ateş kuşu) olarak adlandırıldı, ancak ticari marka sorunları nedeniyle birkaç kez isim değiştirerek sonunda Firefox olarak belirlendi.

Firefox, Netscape'in basit bir kopyası değildir; kullanıcı deneyimi, eklenti ekosistemi, güvenlik gibi birçok alanda önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Onun doğuşu, açık kaynak ruhunun zaferini simgeler ve tüm sektöre yeni bir canlılık aşılar. Bazıları Firefox'u Netscape'in "ruhsal varisi" olarak tanımlamaktadır, tıpkı Osmanlı İmparatorluğu'nun Bizans'ın son ışığını miras alması gibi. Bu benzetme abartılı olsa da anlamlıdır.

Ancak Firefox'un resmi olarak piyasaya sürülmesinden birkaç yıl önce, Microsoft çoktan IE'nin altı sürümünü yayınlamıştı. Zaman avantajı ve sistem paketleme stratejisi sayesinde Firefox, baştan itibaren bir takipçi konumundaydı ve bu yarışın başlangıç çizgisinin eşit olduğu adil bir rekabet olmadığı açıktı.

Bu arada, başka bir erken oyuncu da sessizce sahneye çıkıyor. 1994 yılında Opera tarayıcısı ortaya çıktı, Norveç'ten geldi ve başlangıçta sadece deneysel bir projeydi. Ancak 2003'teki 7.0 sürümünden itibaren, kendi geliştirdiği Presto motorunu tanıttı ve CSS, duyarlı tasarım, sesli kontrol ve Unicode kodlama gibi öncü teknolojileri ilk destekleyen oldu. Kullanıcı sayısı sınırlı olmasına rağmen, teknolojik olarak her zaman sektörün önünde yer aldı ve "geeklerin favorisi" haline geldi.

Aynı yıl, Apple Safari tarayıcısını piyasaya sürdü. Bu, anlamlı bir dönüm noktasıydı. O dönemde, Microsoft iflasın eşiğindeki Apple'a rekabet görünümünü korumak ve anti-tröst incelemesini önlemek için 150 milyon dolar yatırım yapmıştı. Safari'nin doğuşundan itibaren varsayılan arama motoru Google olsa da, bu Microsoft ile olan tarihsel karmaşa, internet devleri arasındaki karmaşık ve ince ilişkiyi sembolize ediyor: İş birliği ve rekabet her zaman el ele gider.

2007'de, IE7 Windows Vista ile birlikte piyasaya sürüldü, ancak pazar geri bildirimi vasattı. Diğer yandan Firefox, daha hızlı güncelleme temposu, daha kullanıcı dostu eklenti mekanizması ve geliştiricilere doğal çekiciliği sayesinde pazar payını yaklaşık %20'ye kadar istikrarlı bir şekilde artırdı. IE'nin egemenliği giderek zayıfladı, rüzgar yönü değişiyordu.

Google ise başka bir oyun tarzı benimsedi. 2001 yılından itibaren kendi tarayıcısını geliştirmeyi planlamaya başlamış olmasına rağmen, bu projeyi CEO Eric Schmidt'in onaylaması için altı yıl beklemek zorunda kaldı. Chrome, 2008 yılında, Chromium açık kaynak projesi ve Safari'nin kullandığı WebKit motoru üzerine inşa edilerek piyasaya sürüldü. "Şişkin" bir tarayıcı olarak nitelendirildi, ancak Google'ın reklamcılık ve marka oluşturma konusundaki derin yetenekleri sayesinde hızla yükseldi.

Chrome'un ana silahı işlevsellik değil, sık sık yapılan versiyon güncellemeleri (her altı haftada bir) ve tüm platformlarda birleştirilmiş deneyimdir. Kasım 2011'de, Chrome ilk kez Firefox'u geride bırakarak pazar payı %27'ye ulaştı; altı ay sonra, IE'yi de geçerek, rakipten egemenliğe geçişini tamamladı.

Bu arada, Çin'in mobil interneti de kendi ekosistemini oluşturmaya başladı. Bir şirketin UC Browser'ı 2010'ların başında hızla popülerlik kazandı, özellikle Hindistan, Endonezya, Çin gibi gelişen pazarlarda, hafif tasarımı, veri sıkıştırma özellikleri ile veri tasarrufu sağlaması sayesinde düşük bütçeli cihaz kullanıcılarının beğenisini topladı. 2015 yılında, küresel mobil tarayıcı pazarındaki payı %17'yi aştı, Hindistan'da bir ara %46'ya kadar yükseldi. Ancak bu zafer kalıcı olmadı. Hindistan hükümeti, Çin uygulamalarına yönelik güvenlik denetimlerini artırdıkça, UC Browser kritik pazardan zorunlu olarak çekildi ve giderek eski ihtişamını kaybetti.

2020'li yıllara girerken, Chrome'un egemenliği artık kesinleşmiş durumda ve küresel pazar payı yaklaşık %65 civarında sabitlenmiştir. Dikkate değer bir nokta, Google arama motoru ile Chrome tarayıcısının her ne kadar Alphabet'e ait olsa da, pazar açısından iki bağımsız hegemonya sistemi olarak görülmesidir - ilki küresel arama girişinin yaklaşık %90'ını kontrol ederken, ikincisi ise çoğu kullanıcının internete girdiği "ilk pencereyi" elinde bulundurmaktadır.

Bu çift tekel yapısını korumak için Google, büyük paralar harcamaktan çekinmiyor. 2022'de Alphabet, Google'ın Safari'deki varsayılan arama motoru olmasını sağlamak için Apple'a yaklaşık 20 milyar dolar ödedi. Bazı analizler, bu harcamanın Google'ın Safari trafiğinden elde ettiği arama reklamı gelirinin %36'sına eşit olduğunu belirtiyor. Diğer bir deyişle, Google, surlarını korumak için "koruma ücreti" ödüyor.

Ancak rüzgar bir kez daha değişti. Büyük dil modellerinin (LLM) yükselişiyle birlikte, geleneksel arama sarsılmaya başladı. 2024'te, Google'ın arama pazarındaki payı %93'ten %89'a düştü; hâlâ baskın olsa da çatlaklar görünmeye başladı. Daha devrimci olanı ise, Apple'ın kendi AI arama motorunu piyasaya süreceği yönündeki söylentiler - eğer Safari'nin varsayılan araması kendi ekibine geçerse, bu sadece ekosistem dengesini değiştirmekle kalmayacak, aynı zamanda Alphabet'in kâr sütununu da sarsabilir. Pazar hızlı bir tepki verdi, Alphabet'in hisse fiyatı 170 dolardan 140 dolara düşerek yalnızca yatırımcıların panik içinde olduğunu değil, aynı zamanda arama çağının geleceği hakkında derin bir belirsizlik yaşandığını da yansıtıyor.

Navigator'dan Chrome'a, açık kaynak ideallerinden reklam ticarileşmesine, hafif tarayıcıdan AI arama asistanına, tarayıcı savaşı her zaman teknoloji, platform, içerik ve kontrol savaşı olmuştur. Savaş alanı sürekli olarak değişiyor, ancak öz hiç değişmedi: kim girişin kontrolünü elinde tutarsa, geleceği tanımlar.

VC'lerin bakış açısına göre, LLM ve AI çağı insanların arama motorlarına yönelik yeni gereksinimleri doğrultusunda üçüncü tarayıcı savaşları yavaş yavaş başlamaktadır. Aşağıda, bazı tanınmış AI tarayıcı projelerinin finansman durumu bulunmaktadır.

Modern Tarayıcıların Eski Mimarisi

Tarayıcı mimarisinden bahsettiğimizde, klasik geleneksel mimari aşağıdaki gibi gösterilmektedir:

İstemci - Ön Uç Girişi

HTTPS üzerinden en yakın Google Front End'e ulaşarak TLS şifre çözme, QoS örnekleme ve coğrafi yönlendirme işlemlerini tamamlayın. Anormal trafik (DDoS, otomatik tarama) tespit edilirse, bu katmanda akış sınırlandırması veya zorluk çıkarma işlemi yapılabilir.

Sorgulama Anlayışı

Ön yüz, kullanıcının yazdığı kelimelerin anlamını anlamalıdır ve üç adım içerir: sinirsel yazım düzeltme, "recpie" kelimesini "recipe" olarak düzeltme; eş anlamlı genişletme, "how to fix bike" ifadesini "repair bicycle" olarak genişletme. Niyet analizi, sorgunun bilgi, yönlendirme veya ticaret niyeti olup olmadığını belirlemek ve Dikey isteği atamak.

Aday Çağrısı

Bir arama motorunun kullandığı sorgulama tekniğine ters dizin denir. Doğrudan dizinleme ile, bir ID verildiğinde dosyaya ulaşabiliriz. Ancak kullanıcı, istenen içeriğin on milyarlarca dosya arasındaki numarasını bilemez, bu nedenle çok geleneksel bir ters dizin kullanarak içeriğe göre hangi dosyaların ilgili anahtar kelimelere sahip olduğunu sorgular. Ardından, anlamlı arama işlemleri için vektör dizinleme kullanılır, yani sorgunun anlamı ile benzer içerikleri bulmak için. Metin, resim gibi içerikleri yüksek boyutlu vektörlere (embedding) dönüştürür ve bu vektörler arasındaki benzerliğe göre arama yapar. Örneğin, kullanıcı "pizza hamuru nasıl yapılır" diye arasa bile, arama motoru "pizza hamuru yapım kılavuzu" ile ilgili sonuçlar döndürebilir, çünkü bunlar anlamca benzerdir. Ters dizinleme ve vektör dizinleme aşamalarından sonra, yaklaşık yüz bin düzeyindeki web sayfası ön elemeden geçirilir.

** çok seviyeli sıralama **

Sistemler genellikle BM25, TF-IDF, sayfa kalite puanı gibi binlerce hafif özellik kullanarak, on binlerce aday sayfayı yaklaşık 1000'e kadar filtreler ve bu, başlangıç aday kümesini oluşturur. Bu tür sistemlere genel olarak öneri motorları denir. Bunlar, kullanıcı davranışı, sayfa özellikleri, sorgu niyeti ve bağlam sinyalleri gibi çok çeşitli varlıkların oluşturduğu büyük hacimli özelliklere dayanır. Örneğin, bir arama motoru, kullanıcı geçmişini, diğer kullanıcıların davranış geri bildirimlerini, sayfa anlamını, sorgu anlamını ve bağlam unsurlarını, zaman (günün belirli saatleri, haftanın belirli günleri) ve güncel haberler gibi dış olayları dikkate alarak entegre eder.

Derin öğrenme ile ana sıralama

İlk tarama aşamasında, bir arama motoru RankBrain ve Neural Matching gibi teknolojileri kullanarak sorgunun anlamını anlamaya çalışır ve büyük miktardaki belgelerden başlangıçta ilgili sonuçları filtreler. RankBrain, bu şirketin 2015 yılında tanıttığı bir makine öğrenimi sistemidir ve kullanıcı sorgularının anlamını daha iyi anlamak için tasarlanmıştır, özellikle de ilk kez ortaya çıkan sorgular için. Sorguları ve belgeleri vektör temsiline dönüştürerek, aralarındaki benzerliği hesaplar ve en alakalı sonuçları bulur. Örneğin, "pizza hamuru nasıl yapılır" sorgusu için, belgedeki anahtar kelimeler tam olarak eşleşmese bile, RankBrain "pizza tabanı" veya "hamur yapımı" ile ilgili içeriği tanımlayabilir.

Neural Matching, şirketin 2018 yılında piyasaya sürdüğü bir diğer teknolojidir ve sorgular ile belgeler arasındaki anlamsal ilişkileri daha derinlemesine anlamayı hedeflemektedir. Bu teknoloji, kelimeler arasındaki belirsiz ilişkileri yakalamak için sinir ağı modelleri kullanarak sorgular ile web içeriğini daha iyi eşleştirmeye yardımcı olur. Örneğin, "Neden benim" sorgusu için...